Hoe snel de situatie in Europa verandert bleek uit het bezoek van de Amerikaanse vicepresident Biden deze week aan Turkije.
Enig reparatiewerk in de relatie met dat land was nodig omdat in Turkije steeds meer vraagtekens bij het Navo-lidmaatschap worden gezet. En niet alleen daar. In ons land zwengelde D66-leider Alexander Pechtolt de discussie aan. Ook in de Verenigde Staten is naar aanleiding van de wijze waarop president Erdogan de mislukte coup afhandelde twijfel gerezen over de vraag of de Turken erbij mogen blijven.
De discussie over een Turxit lijkt legitiem, want de Navo prijst zich aan als een trans-Atlantische waardengemeenschap. Maar daar is wel vaker de hand mee gelicht. In tegenstelling tot Spanje mocht Portugal wel toetreden, kennelijk omdat Salazar een ‘goede dictator’ was en Franco niet. Griekenland bleef onder het kolonelsbewind gewoon lid. Tegenwoordig staat de democratie in Hongarije en Polen onder druk.
Meer veiligheid
Maar omwille van Realpolitik is er voorzichtigheid vereist. Want degenen die losjes over een Turxit uit de Navo speculeren onderschatten de ‘pacificerende’ werking van internationale organisaties. Alleen al het vooruitzicht op het lidmaatschap van Navo en EU heeft een matigende invloed op radicale leiders en potentaten. Lidmaatschap levert handelsvoordelen op, versterkt de aantrekkingskracht op investeerders en levert meer veiligheid op. Eenmaal lid, vindt geen leider het leuk om door de internationale gemeenschap uitgekotst te worden, laat staan uit een organisatie te worden gezet. Daarom houden ze uit eigenbelang veel beginselen van de democratische rechtsstaat overeind, ook al willen ze ervan af.
Zonder Navo- en EU-lidmaatschap van de landen ten oosten van de lijn Polen-Griekenland zou de veiligheidssituatie nu dramatisch zijn. De nieuwe leden zouden zich na het einde van de Koude Oorlog tot equivalenten van het verarmde en corrupte Oekraïne hebben ontwikkeld en een gemakkelijk prooi voor de nieuwe expansiepolitiek van Rusland zijn geworden. Dat zou een ongekende dreiging voor de Navo en de EU hebben opgeleverd. De makkelijke constatering dat al die landen te snel bij EU en de Navo zijn gekomen duidt daarom op een totaal gebrek aan historische kennis.
Druk
Biden weet dit. Bovendien weet hij dat een verzuurde relatie Erdogan in de armen van Rusland drijft, hij zijn steun kan opzeggen in de strijd tegen IS, er problemen kunnen ontstaan over de doorvaart door de Bosporus, het recht om militairen en kernwapens te stationeren verloren kan gaan, en het risico op een confrontatie tussen Turkije en Griekenland wordt vergroot. De spanningen tussen de Grieken en de Turken waren hanteerbaar omdat beiden lid van de Navo zijn en door grootmachten als de Verenigde Staten tot de orde werden geroepen.
Wat dan wel? In de internationale politiek is het voor het Westen altijd schipperen tussen moraliteit en belangen. Druk helpt als Erdogan een hoge prijs moet betalen. Dat moet hij als hem handelsvoordelen worden ontzegd of het visumvrij reizen op de lange baan wordt geschoven. Maar druk werkt alleen als je niet gechanteerd kunt worden. De EU is door de vluchtelingendeal met Erdogan chantabel geworden en kan slechts vanaf de zijlijn protesteren. Voor Biden geldt dat niet.
Photo credit: BrookingsInst via Foter.com / CC BY-NC-ND