Dat Edward Snowden tot emotionele reacties leidt, is mij inmiddels wel duidelijk. De reacties op mijn column van 1 november komen er kort gezegd op neer dat het een schande is dat een voormalige verzetskrant als Trouw podium geeft aan een Stasi die de vrijheid van meningsuiting van klokkenluider Snowden wil inperken.
De reacties zijn begrijpelijk, maar gaan voorbij aan het feit dat iemand die een vergrijp pleegt als Snowden, in Amerika en Europa, inclusief Nederland, wordt veroordeeld of uitgeleverd. De reden is dat het openbaren van geheimen de democratische rechtsorde ondermijnt. Inlichtingendiensten hebben de opdracht die te bewaken. Regeringen vrezen dat door de openbaringen van Snowden het werk van hun inlichtingendiensten onmogelijk wordt gemaakt, wat de democratische rechtsorde schaadt. Dit is precies de reden waarom Snowden alleen welkom is in landen waar die democratische rechtsstaat geen issue is. Kortom, als burgers Snowden willen steunen, moeten hun democratisch gekozen volksvertegenwoordigers de wet veranderen.
Alleen incidenten
Uit de reacties blijkt vooral de geweldige afkeer die sommige burgers hebben van alles wat in hun ogen met oncontroleerbare macht te maken heeft. Dat is begrijpelijk, maar tegelijkertijd is er geen hard bewijs dat inlichtingendiensten in verschillende landen collectief op grove wijze de wet hebben overschreden of hun macht hebben misbruikt. Zeker, uit Snowdens documenten blijkt dat er bij de NSA ‘incidenten’ zijn geweest, maar president Obama wordt niet moe duidelijk te maken dat de NSA de wet niet bewust heeft overtreden. Minister Plasterk betoogt hetzelfde over de AIVD. Totdat voor de rechter het tegendeel is bewezen moeten we het hiermee doen.
Bovendien is tot nu toe ook niet aangetoond dat het verzamelen van meta-data, een belangrijke grief tegen de NSA en andere inlichtingendiensten, de privacy heeft geschaad. Het verzamelen van die data is iets anders dan afluisteren. De data geven slechts inzicht wie met wie, wanneer heeft gecommuniceerd. Pas als opvallende patronen nader worden onderzocht, wordt de privacy geschaad. Overigens worden telecomdata in Nederland een jaar lang bewaard. Als daar nu maatschappelijke bezwaren tegen zijn, moet de wet worden aangepast.
In de genen
Wel heb ik op deze plaats al in juni 2008 vraagtekens gezet bij het feit dat Nederland een van de belangrijkste taplanden is. Tappen ten behoeve van de criminaliteitsbestrijding is overigens een zaak van OM en politie, niet van de AIVD. Tappen zit kennelijk in de Nederlandse genen: er is een overheid die het gedrag van burgers wil sturen en controleren; er is een burger die vindt dat als je niets te verbergen hebt, je niets te vrezen hebt; er is techniek die grootschalig data verzamelen mogelijk maakt; en tappen is in de woorden van procureur-generaal Van Nimwegen een pavlov-reactie van OM en politie geworden. Mogelijk heeft deze uitspraak van ‘klokkeluider’ Van Nimwegen meer impact dan Snowden. Onnodig tappen dient inderdaad geen doel.
Assange’s en Mannings Wikileaks hebben niets veranderd. Dat lot zal Snowden vermoedelijk ook beschoren zijn. Want niemand kan tot nu toe duidelijk maken hoe in de wet moet worden vastgelegd hoeveel data mogen worden verzameld om de democratische rechtsorde te beschermen of de criminaliteit te bestrijden.