De Algemene Rekenkamer was ongemeen hard over de bezuinigingen op de AIVD. Omdat het kabinet eerst bezuinigde om vervolgens vanwege de verslechterde veiligheidssituatie weer meer geld aan de dienst uit te geven “heeft het kabinet niet voldaan aan de uitgangspunten van verantwoord bezuinigen en hervormen”. Dat raakt de nationale veiligheid, schrijft de Algemene Rekenkamer.
In een reactie op het rapport van de rekenkamer schreef minister Plasterk: “Voor iedere organisatie is het gezond om eens in de zoveel tijd te bezien waar kan worden gewonnen aan efficiency”. Dat is natuurlijk zo, maar de ‘efficiëntiekortingen’ van het kabinet werkten als een sloophamer. Evenals bij Defensie, trouwens.
De overeenkomsten tussen de gevolgen van de bezuinigingen op de AIVD en die op Defensie zijn treffend. Ook de kwaliteit van de krijgsmacht is de afgelopen decennia gestaag teruggelopen. Dit betekent inmiddels dat Nederland nauwelijks meer een geloofwaardige bijdrage aan onze veiligheid kan leveren.
Baltische staten
Denk niet dat dit alleen voor Nederland geldt. Vorige week concludeerde een gezelschap van experts en politici in het Poolse Krakow dat de collectieve defensieverplichting van de Navo, het fundament onder onze veiligheid, door bezuinigingen niet meer geloofwaardig is. Dat dit op de zenuwen werkt van de Polen en de Baltische Staten hoeft geen betoog. De stemming in Krakow was dan ook bedrukt. Zo heb ik vele bijeenkomsten in Midden- en Oost-Europa meegemaakt.
De kern van de zaak is dat als het om veiligheid gaat leiders nauwelijks in staat zijn tot anticiperen of worden gestuurd door wensdenken. Dat is altijd zo geweest.
Michiel de Ruyter sneuvelde onder meer omdat hij met een stukbezuinigde vloot zijn missie moest volbrengen. Voor de Tweede Wereldoorlog zorgde de tijd van het Gebroken Geweertje voor een nauwelijks serieus te nemen krijgsmacht. Na het einde van de Koude Oorlog ontstond de overtuiging dat veiligheid vooral in humanitaire termen moet worden gezien en dat de veiligheid van je land iets van de negentiende eeuw is.
Concrete problemen
Dit wensdenken blijkt ook uit de brief van Plasterk. Er ‘kon niet worden voorzien de mate waarin het uitreizen naar Syrië over heel Europa zou toenemen, noch de onrust bij de oostgrens van Europa.’ Volgens de minister hadden de nieuwe dreigingen zich in oktober 2012 nog niet gemanifesteerd.
Eh…oktober 2012? Toen waren de Arabische opstanden al bijna twee jaar bezig. Syrië stond al in brand en al sinds 2005 werd gevreesd voor Irakgangers. Vanaf 2008 werden zowel China als Rusland aantoonbaar assertiever. De daaruit voortkomende risico’s voor Europa en Nederland werden alleen door naïeve optimisten genegeerd.
De AIVD en Defensie bereiden zich voor op risico’s die zich nog niet aandienen. Maar daar kan de politiek moeilijk mee omgaan, omdat prioriteit wordt gegeven aan concrete problemen in zorg en sociale voorzieningen.
Bij Defensie herhaalt de geschiedenis zich. In 2016 komt er 250 miljoen euro bij. Dat is zo weinig dat de bezuinigingen gewoon doorgaan, zeker als dat geld deels aan operaties wordt besteed. En dat terwijl de veiligheidssituatie rond Europa met de maand verslechtert. Ik ben benieuwd hoe de Rekenkamer hierover in 2018 oordeelt.